ماجرای ۸۰ میلیارد دلاری که از جیب ایرانی‌ها رفت

جواد اوجی، وزیر نفت ۲۶ مهرماه، پس از قرائت گزارش کمیسیون انرژی در خصوص ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی گفت: «بیش از ۷۰ درصد از انرژی کشور با گاز طبیعی تأمین می‌شود، مصرف انرژی در ایران بیش از میانگین جهانی است، همچنین در فصل سرد سال حدود ۲۴۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز داریم و به حدود ۸۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بالادست و پایین‌دست نیاز است که اگر این رقم محقق شود ظرف ۳ تا ۴ سال آینده ناترازی نخواهیم داشت.»

بر همین اساس، وزیر نفت از مجلس درخواست کرد تا حداقل ۱۰ درصد از سقف صندوق توسعه ملی برای توسعه میدان‌های گازی تخصیص داده شود.

نخستین تقابل جدی رئیس مجلس با یک وزیر

اظهارات وزیر نفت در خصوص نیاز به سرمایه‌گذاری ۸۰میلیارد دلاری برای برطرف شدن ناترازی تولید و مصرف گاز، با واکنش جدی محمدباقر قالیباف مواجه شد؛ رئیس مجلس شورای اسلامی با انتقاد از درخواست وزیر نفت گفت: «چرا یک‌بار درست فکر نمی‌کنیم؟ چرا ما نمی‌توانیم قانونی را که می‌تواند ما را از ناترازی نجات دهد، اجرا نمی‌کنیم؟ مشکل کجاست؟ من می‌خواهم امروز صریح صحبت کنم؛ آقای اوجی، اگر جنابعالی و بنده به‌عنوان خدمتگزار مردم در قانون‌گذاری و اجرا حرفمان این باشد که ۱۰ درصد از صندوق توسعه ملی را به ما دهید یا اینکه ۸۰میلیارد دلار پول دهید تا ناترازی را اصلاح کنیم؛ باید این پرسش انجام شود که آیا این پول وجود دارد که داده شود تا این کار را انجام دهیم.»

قالیباف ادامه داد: «ما سالانه بین ۶۰ تا ۸۰ میلیارد دلار از انرژی‌های خود را هدر می‌دهیم، آیا نمی‌خواهیم در این کشور تصمیم بگیریم، چگونه حاضریم دست گدایی به هرجا دراز کنیم و پول دهیم؛ ولی حاضر نیستیم که اصلاحات لازم را انجام دهیم.»

این اظهارات صریح و بی‌پرده قالیباف، واکنش‌های فراوانی را به دنبال داشت و انتقاد وی در خصوص هدررفت انرژی به‌سرعت در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی پخش شد؛ شاید بتوان گفت از زمان آغاز به کار دولت تا به امروز، چنین انتقادی از مجلس به گوش نرسیده و این اقدام نخستین تقابل جدی قالیباف با کابینه رئیسی است که به شکل علنی صورت گرفته است.

اما آیا اظهارات قالیباف در خصوص هدررفت انرژی صحیح بوده است؟

ایران و هدررفت عجیب انرژی‌

بر اساس گزارش بریتیش پترولیوم، ایران در رتبه‌بندی تولیدکنندگان انرژی در سال ۲۰۲۲ میلادی، در جایگاه سوم قرار گرفته است، با این ‌وجود به دلیل حجم بالای مصرف در داخل کشور و همچنین هدررفت منابع گازی مقدار صادرات گاز ایران بسیار کم است.

همچنین، بر اساس اطلاعات آماری انتشاریافته توسط بریتیش پترولیوم و آژانس انرژی ایالات متحده آمریکا، ایران در مقایسه با کشورهای با رنج جمعیتی یکسان، مصرف انرژی بیشتری دارد به‌عنوان نمونه ترکیه با جمعیتی برابر ایران در سال‌های اخیر یک‌سوم ایران انرژی مصرف کرده است.

از سوی دیگر گزارش تفریغ بودجه سال ۱۳۹۹ نیز نشان می‌دهد که روزانه ۶۱ میلیون مترمکعب گاز همراه در ایران سوزانده می‌شود، لازم به ذکر است گاز همراه، ترش بوده و برای بهره‌ بردن از آن باید عملیات شیرین‌سازی صورت گیرد.

علاوه بر این بر اساس اظهارات نصرت‌الله سیفی، مدیرعامل اسبق شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت و شرکت صادرات گاز ایران، در سال ۱۳۹۱ ارزش مصرف انرژی مصرف شده در کشور نزدیک ۱۲۵ میلیارد دلار بوده که حدود ۸۰ میلیارد دلار آن ضایعات بوده است.

با این تفاسیر اظهارنظر قالیباف در خصوص هدررفت ۸۰ میلیارد دلاری انرژی در ایران منطقی به نظر می‌رسد، اما مقصر هدررفت انرژی چه نهادی است؟

مقصر اصلی هدررفت ۸۰ میلیارد دلاری انرژی کیست؟

هدررفت روزانه ۶۱ میلیون مترمکعبی گاز همراه، متوجه وزارت نفت بوده و درصورتی‌که این وزارت‌خانه در مسیر شیرین‌سازی گاز ترش حرکت کند، ایران قادر به تولید روزانه بیش از ۱۵۰ کیلووات‌ساعت برق خواهد بود و نیاز است جواد اوجی و مجموعه تحت مدیریت وی در این مسیر حرکت کند.

از سوی دیگر میزان بهره‌وری نیروگاه‌های کشور حدود ۳۷ درصد است و مهم‌ترین عامل در این بهره‌وری اندکی، به صفر بودن قیمت گاز مربوط می‌شود، در واقع همین عامل سبب شده وزارت نیرو به سمت تغییر تجهیزات مستهلک و تغییر رویه حرکت نکند. در صورت تغییر در بهره‌وری نیروگاه‌ها، فارغ از بحث کاهش هدررفت، می‌توان بهره‌وری آنها را حداقل ۱.۵ برابر افزایش داد.

در خصوص کیفیت خودروها، ساختمان‌سازی، تجهیزات گرمایش، سرمایش و... نیز شاهد عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی در کشور هستیم، به طور مثال اعتراضات فراوانی در خصوص کیفیت پایین واحدهای مسکن مهر و ملی مخابره شده است و این امر خود بر هدررفت انرژی تأثیر بسزایی دارد. نکته قابل توجه این است که در تمامی این موارد، نقش حاکمیت به عنوان سیاست‌گذار انکارناپذیر بوده و به هیچ عنوان نباید این میزان هدررفت را به پای مردم نوشت.

مصرف انرژی در ایران با متناسب با اقتصاد کشور نیست

مرتضی بهروزی‌فر کارشناس انرژی مصرف انرژی در ایران با متناسب با اقتصاد کشور ندانست و گفت: در مقایسه با کشورهایی که جمعیت و تولید ناخالص مشابه ایران دارند، مصرف انرژی در کشور ما نسبت به آنها بیشتر است. در واقع مسئله اصلی این است که از ابتدا اقتصاد کشور بر اساس یک اقتصاد انرژی‌بر تعریف شده است.

بهروزی‌فر تصریح کرد: در کشور ما صنایع به‌شدت انرژی‌بر مانند فولاد و پتروشیمی را بدون درنظرگرفتن بهینه‌کردن مصرف انرژی، برآورد ارزش‌افزوده و فرض عدم افزایش قیمت نفت و گاز، توسعه دادیم. همچنین در ساخت ساختمان‌ها و دیگر صنایع با وجود قوانینی مانند مبحث ۱۹ ساختمان‌سازی به دنبال عایق‌سازی و جلوگیری از اتلاف انرژی نبوده‌ایم.

مردم مقصر اتلاف انرژی نیستند

وی افزود: به طور مثال در تهران حتی ۱ درصد ساختمان‌ها نیز دارای عایق مناسب، تجهیزات مدرن و بروز و دارای مصرف بهینه انرژی نیستند. همچنین در صنعت خودروسازی، بخاری و پکیج، نیروگاه‌ها و دیگر صنایع، هیچ‌کدام بر مبنای بهینه‌سازی مصرف انرژی ساخته نشده‌اند.

به گفته این کارشناس انرژی، باتوجه‌به رویه فعلی، طبیعی است که مصرف انرژی ما بالا باشد؛ اما این مسئله بدین معنی نیست که مردم انرژی را اتلاف می‌کنند و چماق را بر سر مردم بکوبیم و بگوییم که شما انرژی را هدر می‌دهید؛ چرا که به دلیل استاندارد نبودن خودروها، لوازم گرمایشی و سرمایشی، و نیز گران بودن کالاهایی که استاندارد هستند عملاً چاره‌ای جز مصرف بالای انرژی وجود ندارد.

وزارت نفت، مسئول تولید نه جلوگیری از هدررفت انرژی

بهروزی‌فر در بخش دیگری از اظهارات خود، وظیفه اصلی وزارت نفت را تولید دانست و گفت: برای جلوگیری از اتلاف انرژی اگر زمینه قانونی برای آن فراهم شود دیگر بدون نیاز به بودجه اضافی کاهش مصرف انرژی میسر خواهد شد. وزارت نفت صرفاً فقط مسئول تولید صیانتی از ذخایر نفت و گاز در کشور است تا بیشترین حجم ممکن تولید نفت و گاز را با لحاظ صیانت از مخازن به انجام برساند.

کارشناس حوزه نفت و گاز، با بیان اینکه، مصرف غیراصولی انرژی، ارتباط چندانی به وزارت نفت ندارد، گفت: مسئولیت کنترل مصرف انرژی بیشتر بر عهده وزارت صمت و سازمان استاندارد است.

راهکار کاهش مصرف انرژی چیست؟

به گفته بهروزی‌فر، در دنیا برای کنترل مصرف انرژی، شرکت‌هایی تحت این عنوان فعالیت می‌کنند، وی افزود: شرکت‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی به مراکزی که بیشترین مصرف انرژی را دارند مراجعه کرده و مصرف انرژی آن مرکز را طی چند سال برآورد می‌کند. سپس طی قراردادی با دولت و یا آن کارخانه یا نیروگاه منعقد می‌کند و بعد از آن این شرکت در آنجا برای کاهش مصرف انرژی سرمایه‌گذاری کرده و از محل انرژی صرفه‌جویی شده طی ۳ تا ۱۰ سال سرمایه خود را خارج کرده و همه چیز را برای آن مرکز باقی می‌گذارد.

کارشناس حوزه انرژی تأکید کرد: با استفاده از شرکت‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و جذب سرمایه آنها می‌توان مشکل مصرف انرژی را بدون حتی یک ریال هزینه برای دولت حل کرد. این موضوع نیز نیاز به تعامل با دنیا برای جذب شرکت‌های آنها است، همچنین می‌توان با تعامل با این شرکت‌ها میزان گاز صرفه‌جویی شده را صادر کرد؛ زیرا اگر بنا باشد گاز را به قیمت پایین در اختیار پتروشیمی‌ها قرار دهیم، مسئله صرفه‌جویی انرژی حل نخواهد شد.

وی در انتها گفت: میزان مصرف انرژی در ایران تقریباً معادل ۵ تا ۶ میلیون بشکه نفت خام در هر روز است که به‌راحتی و با هزینه اندک حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد می‌توان این میزان را کاهش داد، البته تنها راه برای حل این مشکل، جذب سرمایه و فناوری خارجی و نیز استفاده از دانش و تجربه شرکت‌های پیشرو دنیا در این زمینه است.

آنچه مشخص است، هدررفت ۸۰ میلیارد دلاری انرژی متوجه تمام حاکمیت بوده و فارغ از کم‌کاری وزارت نفت، وزارت نیرو، وزارت صمت و به بیانی تمام بخش‌های دولت در کنار مجلس که وظیفه قانون‌گذاری و نظارت بر حسن انجام وظایف را بر عهده دارد، مقصر اصلی هستند و تا زمانی که بحث هدفمندی یارانه‌ها، شیرین‌سازی گازهای همراه، افزایش بهره‌وری نیروگاه‌ها و... محقق نشود، شاهد تداوم و حتی افزایش هدررفت این میزان انرژی خواهیم بود.

منبع: خبرآنلاین